Nghĩa trang được gìn giữ giữa lòng phố, lòng dân

Nghĩa trủng Phước Ninh, Nghĩa trủng Khuê Trung không chỉ là chứng tích lịch sử về lòng yêu nước mà đó còn là những di tích độc nhất vô nhị. Bởi 2 nghĩa trang này sống giữa lòng Nhân dân. Để có được sự công nhận và gìn giữ những di tích ấy đến ngày hôm nay là nhờ vào sự góp sức, góp công rất lớn của nhiều thế hệ người dân Đà Nẵng với lòng thành kính.

Quy tập, thờ cúng - việc đại nghĩa được Nhân dân giữ gìn

Đến Nghĩa trủng Phước Ninh hay còn gọi là Công viên Nam Dương, phường Hải Châu ngày nay, nhiều người bất ngờ khi giữa trung tâm thành phố có một khuôn viên xanh mát cùng văn bia lịch sử được gìn giữ cẩn thận. Dù những văn tự trên tấm bia đã phai mờ theo năm tháng nhưng nội dung vẫn được các nhà nghiên cứu kịp lưu, dịch lại.

Điều khiến nhiều người ấn tượng sâu sắc là lời khẳng định, việc quy tập hài cốt của nghĩa sĩ và đồng bào ta lúc bấy giờ là việc đạo nghĩa. Văn bia có đoạn: “Công việc quy tập đã bàn định từ sớm, đến khi ông Chánh Thương biện Hải phòng tên là Nguyễn Quý Linh (húy Đạo Trai) và Phó Lãnh binh Trương Công Hậu (húy Hậu) đứng ra xuất tiền của, chọn địa điểm và vận động thì tướng sĩ dưới trướng đều vâng mệnh; các thân hào, nhà phú thương cùng nhau góp của tiền giúp vào việc nghĩa”.

Chưa hết, vùng đất được chọn là nghĩa trủng được mô tả là rất đẹp, theo thế “tả thanh long, hữu bạch hổ”, bên trái là sóng nước biển khơi, núi Sơn Trà tượng như rồng xanh; bên phải là rừng cây, núi Phước Tường tựa hổ trắng.

Để lo việc chăm sóc các mộ phần, “Ông Đạo Trai lại tâu xin triều đình mua hai mẫu ruộng giao cho xã Phước Ninh canh tác để chi dùng cho việc giỗ chạp hằng năm, được triều đình chấp thuận và ban khen”. Việc này được xem là biểu hiện cao đẹp của lòng nhân nghĩa và tinh thần “uống nước nhớ nguồn của Nhân dân ta.  

Văn bia và nội dung được dịch nêu rõ công lao của các nghĩa sĩ và tấm lòng của quan viên, phú hào, Nhân dân ta ngày trước khi quy tập mộ.

Bia di tích Nghĩa trủng Phước Ninh này là hiện vật gốc, độc bản, mang những giá trị lịch sử văn hóa đặc biệt, vượt lên trên một văn bia thông thường, đây còn là một văn bia có giá trị văn học sâu sắc. Toàn bộ nội dung trên văn bia ca tụng việc nghĩa, ca tụng các Nghĩa sỹ, Nghĩa dân đã xả thân hy sinh vì nghĩa lớn. Bên cạnh đó việc quy tụ các hài cốt về Nghĩa trủng để chôn cất cũng được xem là việc nghĩa.

Dành đất kim cương để di tích sống giữa lòng phố thị

Nhắc về lịch sử của Nghĩa trủng Phước Ninh, nhiều người dân và các nhà sử học, nghiên cứu vẫn nhớ rõ, có thời điểm, di tích này đã dường như bị lãng quên. Bởi, trong quá trình chỉnh trang đô thị, hài cốt các nghĩa sĩ đã được di dời, cải táng về nghĩa trang Sơn Gà, chỉ còn nhà bia được giữ lại nhưng do nằm chìm khuất sau nhà thi đấu to đồ sộ nên ngoài số ít người am hiểu, người dân sống xung quanh thì phần lớn người dân Đà Nẵng và du khách, nhất là lớp trẻ, không biết về di tích này.

Năm 2009, hài cốt của hai vị tướng Nguyễn Thượng Chất và Nguyễn Việt Thứ tiếp tục được chuyển đến Nghĩa trủng Hoà Vang để mở tuyến đường Nguyễn Văn Linh nối dài. Đã có nhiều người lo lắng những dấu tích cuối cùng của Nghĩa trũng Phước Ninh cũng sẽ bị giải toả theo.

Tuy nhiên, điều đáng mừng là thời điểm đó, lãnh đạo Đà Nẵng đã dành lại trên nền nghĩa trủng cũ khu đất hai mặt tiền Nguyễn Văn Linh - Huỳnh Thúc Kháng rộng hơn 600m2 để lưu giữ tấm bia ký của Nghĩa trủng Phước Ninh. Giá đất thị trường của khu đất vào thời điểm đó là hàng chục tỉ đồng. Năm 2021, khu di tích Nghĩa Trủng Phước Ninh đã được cải tạo, mở rộng với tổng kinh phí hơn 6 tỷ đồng và đã đưa vào sử dụng.

Công viên Nam Dương được thành phố đầu tư

Đó cũng là điều mà ông Nguyễn Văn Duy – Chủ tịch UBND phường Hải Châu đã tự hào chia sẻ với đoan công tác thành phố Uiwang khi đón tiếp họ đến thăm Công viên Nam Dương – Nghĩa trủng Phước Ninh. Rằng, dù trong cơn lốc đô thị hóa, thành phố Đà Nẵng vẫn dành sự quan tâm đến các di tích lịch sử, sẵn sàng dành khu đất “kim cương” để xây dựng công viên, tạo mảng xanh và trùng tu lại văn bia để phục vụ cộng đồng. Đặc biệt, khi người dân lui tới nơi này thường xuyên và đông hơn thì họ sẽ tiếp cận được thông tin về Nghĩa trủng nhiều hơn. Từ đó, câu chuyện lịch sử lại được nối dài.

Ông Nguyễn Văn Duy – Chủ tịch UBND phường đón đoàn TP Uiwang (Hàn Quốc) đến thăm Công viên Nam Dương.

Xin mượn lời văn của nhà sử học Bùi Văn Tiếng thay cho lời kết của bài:

“Dưới bóng đa cổ thụ uy nghiêm, nhà bia tuy đã nâng cấp, sửa chữa nhưng vẫn giữ được nét cổ xưa. Hai lối vào từ đường Nguyễn Văn Linh và Huỳnh Thúc Kháng lát đá cẩm thạch. Cả khuôn viên trở thành một công viên nhỏ với cây xanh, thảm cỏ, đèn chiếu sáng mỹ thuật, ghế đá cho người dân, du khách vãng cảnh sau khi dâng hương… Thấp thoáng phía xa xa trên cùng trục đường Nguyễn Văn Linh là toà cao ốc... Một hình ảnh cho thấy sự tiếp nối giữa quá khứ và hiện tại trên trục đường đánh dấu sự phát triển của Đà Nẵng “bay” qua sông và hướng mạnh ra biển”.

Lãnh đạo phường Hải Châu chụp ảnh cùng đoàn công tác TP Uiwang (Hàn Quốc), đánh dấu bước khởi đầu cho sự kết nối lâu dài ngay tại Nghĩa trủng Phước Ninh

Thùy Trang